Een passief huis is energiezuinig en comfortabel en maakt zo weinig mogelijk gebruik van ‘actieve’ installaties voor verwarming en koeling. De zon staat centraal bij het ontwerp en voorziet de woning in de winter van zoveel mogelijk gratis zonnewarmte. Goede isolatie houdt deze warmte zo lang mogelijk vast. In de zomer wordt de zon effectief geweerd met een uitgekiend ontwerp voor zonwering om oververhitting te voorkomen. Dit stappenplan geeft richtlijnen voor het ecologisch ontwerpen en bouwen van een passief huis.
10-Stappen Passief Huis
Stap 1: Passief huis compact bouwen
Ontwerp een passief huis zo compact mogelijk. Een compact ontwerp minimaliseert het totale oppervlak van de gebouwschil. Dit betekent dat er minder buitenmuren en dakoppervlak zijn waardoor koude lucht binnenkomt en warmte ontsnapt. Door compacter te bouwen heb je minder grond nodig én minder bouwmateriaal. Naast de energiebesparing, bespaar je ook bouwkosten!
Optimale vorm is een iglo, maar een vierkant blok scoort ook goed. Een iglo is niet zo praktisch uitvoerbaar binnen de Nederlandse bouwregelgeving en alleen maar vierkante blokken als huizen is ook niet echt ideaal. Zoek dus een goede architect of ontwerper die een passief huis kan ontwerpen zonder in te leveren op ruimtelijke en architectonische kwaliteit.
Stap 2: Optimale oriëntatie op de zon
Plaats de belangrijkste verblijfsruimtes, zoals woonkamers, op het zuiden (tot 20⁰ richting oost of west) om maximaal gebruik te maken van zonlicht en zonnewarmte. In combinatie met grote ramen op de zuidgevel levert dit gratis zonnewarmte in de winter en daardoor een lager energiegebruik voor verwarming. En niet onbelangrijk: comfortabele ruimtes met veel daglicht en uitzicht.
Let op dat er in de omgeving geen gebouwen of bomen zijn die de zon in de winter belemmeren. Als vuistregel: voor elke verdieping die een tegenoverliggend gebouw telt, heb je een afstand van 10 meter nodig. Dit betekent een afstand van minimaal 20 meter bij een gebouw van 2 verdiepingen. Pas op de noordgevel zo min mogelijk glas toe om warmteverlies te voorkomen.
Voldoende glas, vooral op zuid, is in de winterperiode dus erg belangrijk bij passief bouwen. Veel glas heeft ook een keerzijde; hoe meer glas, hoe groter het risico op oververhitting in de zomer. Het is de kunst om tussen deze twee een balans te vinden mét aandacht voor voldoende daglicht, uitzicht en privacy. Dit komt neer op ongeveer 30-50% glasoppervlak aan de zuidzijde.
Stap 3: Afmetingen van ruimtes en plattegrondindeling
Binnen je huis hebben de ruimtes verschillende functies: wonen, koken, studeren, werken, slapen, opbergen etc. Om optimaal gebruik te maken van de zonnewarmte en zonlicht moeten de ruimtes met de hoogste warmtevraag, zoals de woonkamer, zoveel mogelijk op het zuiden liggen. Slaapkamers kunnen het best op het noorden of oosten gericht zijn. Het oosten geeft dan zon bij het ontwaken. De keuken is ook geschikt voor de noord- of oostzijde, vanwege de verhoogde kans op oververhitting door de warmte van het koken.
Bij het ontwerp van de woning moet je rekening houden opstijgende warme lucht. Bij het gebruik van een vide is het niet energie-efficiënt om de woonkamer op de begane grond te plaatsen, zonder de mogelijkheid om de warmtestroom naar boven te blokkeren. Door bijvoorbeeld de keuken op de begane grond en de woonkamer op de verdieping te plaatsen, blijven beide ruimtes in zomer en winter comfortabel .
Kleinere ruimtes met beperkte hoogte zijn eenvoudiger te verwarmen. Hoge ruimtes blijven daarentegen koeler. Door gebruik te maken van flexibele schuifwanden en/of -deuren, kun je ruimtes in de winter ‘kleiner’ maken waardoor er minder energie nodig is om deze te verwarmen. In de zomer kunnen deze schuifwanden/-deuren zorgen voor de nodige ventilatie.
Stap 4: Warmteaccumulatie in wanden en vloeren
Een houtbouw huis slaat van zichzelf moeilijk warmte of koude op. Het voordeel is dat het snel opwarmt in de winter, het nadeel is dat de warmte niet lang blijft hangen. Ook in de zomer wil je juist voorkomen dat je huis te snel opwarmt en lekker lang koel blijft bij hoge temperaturen buiten.
Het toevoegen van materialen met hoge thermische massa, zoals leem of beton, beperkt onaangename temperatuurschommelingen en vermindert de energievraag voor verwarming en koeling. De warmte van de zon wordt overdag opgeslagen in de massa en geeft deze vrij in de avond, wanneer de warmtevraag het hoogst is.
Stap 5: Goede isolatie en luchtdichting passief huis
Een passief huis is energiezuinig door een goede schil. Isoleer de gevel en het dak met hoogwaardige, biobased isolatiematerialen om de warmte in de winter zoveel mogelijk binnen te houden en een comfortabele, gelijkmatige binnentemperatuur te realiseren.
Ook een goede (dubbele) luchtdichting tussen de verschillende bouwelementen heeft hier veel invloed op. Zo kan de warme lucht niet ontsnappen door kieren en naden en ontstaat er geen tocht.
Beide dragen in belangrijke mate bij aan de energiezuinigheid en het comfort van de passieve woning.
Stap 6: Triple glas en luiken
Gebruik drievoudig glas (triple glas) om de thermische prestaties van ramen te verbeteren. Ramen en deuren zijn over het algemeen de zwakke plekken in de gevel. De kozijnen zijn – in vergelijking met de gevel – een vrij groot energielek. Eén vierkante meter kozijn verliest 5x meer warmte dan een vierkante meter gevel. Aangezien warmte eerder naar een koud oppervlak trekt, loont het dus zeker om te kiezen voor drievoudige beglazing. Eventueel kun je nog kiezen voor extra isolatie op koude winteravonden met (geïsoleerde) luiken aan de buitenzijde van het raam.
Stap 7: Zonwering
Met steeds hogere temperaturen in de zomer, is het voorkomen van oververhitting een belangrijk aandachtspunt. Zodat ook de koelbehoefte laag kan blijven. Het toepassen van de juiste zonwering op oost-, west- en zuidgevels is noodzakelijk om je huis koel te houden.
Dit kan in de vorm van vaste zonwering, zoals een overstek of lamellen. Deze houden de hoge zomerzon buiten en laten de lage winterzon binnen. Dit geldt voor de gevel op het zuiden.
Op de west- en oostgevel staat de zon het hele jaar vrij laag. Screens en luiken zijn dan meer geschikt. Deze zijn flexibel en kunnen op het juiste moment ingezet worden.
Bladverliezende bomen en planten zijn ook een effectieve zonwering. Lees meer over de voordelen van groen bij de volgende stap.
Stap 8: Planten en bomen
Planten en bomen spelen een belangrijke rol bij het voorkomen van oververhitting. In de eerste plaats zorgen ze voor schaduw rondom je woning, waardoor de omgevingstemperatuur lager blijft. Daarnaast verdampen ze water, wat zorgt voor een verkoelend effect. Een soort natuurlijke (passieve) airconditioning. Ten derde reflecteren planten een deel van het zonlicht.
Veel (donkere) tegels op je terras absorberen de warmte snel. Door meer groen (en eventueel water) te voorzien in plaats van tegels zal het rondom en in je woning veel langer koel blijven.
Een plat dak met bitumen absorbeert tevens snel warmte en geeft dit af aan de binnenruimte. Met een groen dak op de bitumen kun je dit proces vertragen en zal het langer koel blijven. Het isolerende effect is wel afhankelijk van de dikte van de substraatlaag. Als het dak vochtig is, absorbeert het minder zonnewarmte. In de winter zal een vochtig dak juist weinig effect hebben op de isolerende waarde. Lees meer over de voordelen van een groen dak in dit artikel; Groen dak voor meer biodiversiteit.
Stap 9: Passieve ventilatie voor een koel huis
Ventilatie zonder dat er elektriciteit voor nodig is, wordt ook wel natuurlijke of passieve ventilatie genoemd. Bij natuurlijke ventilatie maak je gebruik van de wind. Door de ventilatievoorzieningen op de juiste manier te positioneren, kun je ervoor zorgen dat er zonder installatie verse lucht wordt aangevoerd en vervuilde lucht wordt afgevoerd.
Voor een passief huis integreer je passieve ventilatiemogelijkheden in je ontwerp, zoals ventilatieluiken en dakramen, om te zorgen voor frisse lucht tijdens warme zomernachten. Deze zomernachtventilatie kan het energieverbruik voor koelen (airco) significant verminderen.
Stap 10: Voorkomen energieverspilling installaties
Indien alle voorgaande stappen zijn geïntegreerd in het ontwerp is er een prachtige basis voor een passieve woning. Het is nu van belang om de energie die nog nodig is op te wekken uit duurzame bronnen, zoals zon en wind. Een passief huis maakt daarnaast gebruik van restwarmte en verspilt geen energie.
Plaats keukens en badkamers dichtbij de warmwaterbron en voorkom lange leidingen om energieverlies te minimaliseren. Leidingen dienen uiteraard geïsoleerd te worden.
Door te kiezen voor een energie-efficiënt installatiesysteem hou je het gebruik van de energie die je nog wel nodig hebt, zo laag mogelijk. Warmteterugwinning op ventilatie (balansventilatie met warmte-terugwin unit) of douchewater (douche-wtw) voorkomt verspilling van energie.
Lees meer over duurzame installatiesystemen in het artikel over een zelfvoorzienend huis.
